แม้ศิลปะจะเป็นสิ่งที่ถูกนิยามว่าเป็นสิ่งที่สะท้อนถึงสัญญะอันบริสุทธิ์ และสิ่งที่จรรโลงให้จิตใจเรานั้น ใสสะอาดหรือกระตุ้นแรงบันดาลใจในตัวเราให้มีขึ้นมาได้ก็ตาม รวมไปถึงบางคนอาจให้คำนิยามของศิลปะว่าเป็นสิ่งที่ไม่มีชนชั้น ช่วยให้มนุษย์ผู้เสพงานศิลปะก้าวข้ามความมืดมนในจิตใจอันเกิดจากปัญหาและสภาพแวดล้อมต่างๆในสังคมไปได้ก็ตาม
แต่กระนั้น เมื่องานศิลปะที่ถูกสร้างขึ้นมา ถูกหล่อหลอมและวิวัฒนาการมากขึ้นพร้อมกับสังคมและโลกที่เปลี่ยนแปลงไปเรื่อยมานั้น ส่งผลให้งานศิลปะถูกจัดประเภทและลำดับตามกลุ่มชนผู้ริเริ่มสร้างมันขึ้นมา จนท้ายที่สุดงานศิลปะก็ยังถูกนำกลับเข้ามาในวังวนของชนชั้นและการจัดลำดับความสำคัญ ความเป็นส่วนกลางและความเป็นท้องถิ่นจนได้ ในที่นี้ เราจะมาพูดถึงงานศิลปะแบบส่วนกลางหรือแบบราชสำนัก กับ งานศิลปะแบบท้องถิ่นว่ามีความแตกต่างกันอย่างไร ถูกนิยามและใช้ไปในทิศทางใดบ้าง
- ศิลปะเพื่อราชและศิลปะเพื่อราษฎร ปฏิเสธไม่ได้ว่างานศิลปะที่ถูกสร้างขึ้นโดยส่วนกลางนั้น ส่วนมากมักเป็นงานศิลปะที่เกี่ยวข้องกับราชสำนัก อันเป็นศิลปะที่สถาปนาให้รูปร่างในคติความเชื่อนั้นเป็นรูปธรรม โดยคติความเชื่อนั้นก็ส่งเสริมให้ราชสำนักนั้นมีความศักดิ์สิทธิ์เช่นกัน แตกต่างจากศิลปะท้องถิ่นหรือศิลปะราษฎร ที่มักจะเป็นไปเพื่อดำรงไว้ซึ่งวิถีชีวิต ความเชื่อท้องถิ่นของผู้คนส่วนมากในสังคมนั้นๆ แม้จะมีเงื่อนไขของความความศักดิ์สิทธิ์เช่นกัน แต่ความศักดิ์สิทธิ์นั้นก็ส่งเสริมและตอบรับกับความต้องการของคนหมู่มากในสังคมเป็นหลัก
- ระเบียบทางรูปแบบและการแปรผันในศิลปะพื้นบ้าน ศิลปะจากส่วนกลาง มีการสร้างขนบและระเบียบการเรียนศิลปะที่เป็นแบบแผนอย่างชัดเจน เช่น การตั้งโรงเรียนช่างหรือกรมช่างศิลปกรรมขึ้นมาเพื่อให้ความรู้ด้านการช่างและงานศิลปะนั้นคงอยู่อย่างเป็นระบบ ส่งผลให้ศิลปะจากส่วนกลางนั้นมีพัฒนาการความเปลี่ยนแปลงที่คาดเดาได้ ส่งผลต่อผู้ศึกษางานศิลปกรรมเช่นนี้ในสมัยหลัง หรือที่เรียกกันว่า วิชา “ประวัติศาสตร์ศิลปะ” สามารถนำรูปแบบที่ปรากฏมาจัดเรียงสมัยเข้ากับงานประวัติศาสตร์ในเชิงโบราณคดีได้ แตกต่างกับงานศิลปะพื้นบ้าน ที่แม้จะมีการเรียนวิชาช่างจากวัดและพระในหมู่บ้านเช่นกัน แต่วิชาเหล่านั้นก็ไม่ได้ถูกสถาปนาขึ้นเป็นระบบที่ตายตัวนัก การทำงานศิลปะหรืองานช่างรุ่นต่อๆมาจากครูผู้สอน จึงมักมีระเบียบวิธีที่เป็นเอกเทศ หรือ ที่ส่วนกลางนิยามว่าเป็นท้องถิ่นนั้นเอง
กล่าวมาถึงตรงจุดนี้ จริงๆในประเด็นความแตกต่างระหว่างศิลปะส่วนกลางกับท้องถิ่น ยังมีอีกมากมายนัก หากแต่พื้นที่และเวลาของการเขียนได้จบลงเท่านี้ จึงขอยกยอดไปกล่าวถึงในบทความต่อไปครับ